Çocuklarda kabızlık yaygın görülen bir bağırsak problemidir. Kabızlık, bağırsak hareketlerinin yavaşlaması ve/veya çıkan kakaların boncuk boncuk, sert ve kuru olması durumu olarak tanımlanmaktadır.
Her gün dışkılamanın yapılabiliyor olması çocuğun kabız olmadığı anlamına gelmez. Şayet dışkılar sert, kuru ve çok büyük veya küçük ise bu durum da kabızlığın işaretidir. Yani bilinenlerin aksine kabızlık yalnızca dışkılama sıklığının azalması değildir.
Genellikle kabızlık şikayeti yaşayan çocuklarda ciddi bağırsak ağrısı ve/veya dışkılama esnasında anüs ve çevresinde ağrı şikayeti de gözlenmektedir.
Yaygın nedenleri arasında erken verilen tuvalet eğitimi ve beslenme değişiklikleri yer almaktadır. Kısa vadede tedavi edilmediği taktirde pelvik taban kaslarının (işeme ve dışkılamadan sorumlu kas grubu) işleyişini bozarak dışkılama fonksiyonlarının yanı sıra işeme fonksiyonlarını da etkileyerek mesane-bağırsak problemlerine yol açabilmektedir.
Kakaların sert ve kuru olmasından dolayı bağırsak içerisindeki geçişlerinin yavaşlaması kabızlığın bilinen en yaygın sebebi olarak kabul edilmektedir. Bunun yanı sıra kabızlığı arttıran birçok faktör bulunmaktadır. En sık karşılaşılan faktörler şu şeklidedir;
Kakayı tutma davranışı: Genellikle çocuklar, tuvalete gitmekten korktukları veya uğraştıkları aktiviteye ara vermek istemedikleri için kakalarını tutma davranışı sergilerler. Bazı çocuklar ise evdeki kişisel tuvaletleri dışındaki topluluğa açık tuvaletleri -özellikle okul ve kurs tuvaletleri- kullanmaktan kaçınırlar. Bu tarz kakayı tutarak geliştirdikleri erteleme davranışları rektumda (bağırsağın son çıkış noktası) kakaların kuruyarak sertleşerek kurumasına ve kümelenmesine neden olmaktadır. Sertleşen ve kuruyan büyük kakalar dışkılama esnasında çocuklarda ağrı ve acıya sebep olarak, çocukların tuvaletten kaçınmasına neden olabilmektedir.
Tuvalet eğitimi sorunları: Tuvalet eğitimine çok erken zamanda başlanması, bazen çocuklarda tuvalet kullanımına karşı gelme davranışının gelişmesiyle sonuçlanabilir. Böylelikle tuvalet kullanmayı reddederek kakalarını tutma davranışı geliştirebilirler ve sonuç olarak kabız olabilirler.
Beslenme alışkanlığındaki değişiklikler: Lif bakımından zengin meyve ve sebzelerin yetersiz alınması veya hiç tüketilmemesi durumlarında kabızlık rahatsızlığı tetiklenebilir. Bunun yanı sıra yetersiz miktarda sıvı tüketimi, dışkıların kurumasına ve sertleşmesine neden olmaktadır. Çoğunlukla lifli gıdaların tüketildiği ve sıvı tüketiminin bol olduğu beslenme düzeninden aniden katı gıdalar içeren diyet alışkanlığına geçilmesi çocuklarda kabızlığa neden olmaktadır. Çok fazla paketli gıdanın tüketilmesi de kabızlığı tetiklemektedir.
Rutinlerde yapılan değişiklikler: Seyahat etmek, misafir evde kalmak, iklim değişiklikleri ve stres gibi rutinlerin değiştiği bazı durumlarda çocukların tuvalet alışkanlıklarında değişimlere neden olarak bağırsak fonksiyonlarını etkileyebilir. Bu nedenle çocukların okula başladıklarında kabızlık yaşama olasılıkları yüksektir.
İlaçların yan etkisi: Bazı ilaçlar kabızlığa neden olabilmektedir.
Süt ve süt ürünlerinden kaynaklı sindirim zorluğu (Laktoz intoleransı): İnek sütüne karşı alerjik olmak veya çok fazla süt ürününün (peynir, yoğurt vb.) tüketilmesi bazen çocuklarda kabızlığa neden olabilir.
Aile öyküsü: Kabızlık yaşayan aile üyeleri olan çocukların kabızlık yaşaması daha olasıdır. Bunun nedeni aktarılan genetik yatkınlık veya çevresel faktörler olabilir.
Tıbbi durumlar: Nadiren, çocuklarda görülen kabızlık anatomik malformasyonu (kusuru), metabolik veya sindirim sistemi problemini veya altta yatan başka bir sağlık durumu gösterir.
- Haftada 3’ten az dışkılama
- Gün içerisinde 2’ den fazla kez az-az dışkılama (Dışkının bir seferde yeterli miktarda boşaltılamadığını ifade eder.)
- Bağırsaktan geçmesi zor olan sert ve kuru kakaların varlığı (Çocuğunuzun kaka şeklini aşağıda verilen Bristol Kaka Skalası’ndan bulabilirsiniz.)
- Dışkılamadan önce, dışkılama sırasında ve/veya sonrasında karın ve/veya anüs çevresinde ağrının olması
- Ateş ve iştahsızlık
- Kilo kaybı
- İç çamaşırda sıvı veya macun kıvamında dışkı izleri (Dışkının rektumda (kalın bağırsağın son noktası ) kümelendiğinin bir işaretidir. Birçok aile ishal ile karıştırmaktadır. Kabızlığın bir bulgusudur.)
- Gündüz idrar kaçırma, acil sıkışma hissi ile idrara gitme ve/veya İdrar yolu enfeksiyonunun varlığı
- Kaka tutma ve erteleme davranışının varlığı
- Bağırsağı tam boşaltamama hissi
- Karında anormal şişlik
- Anüsten dışarıya çıkan herhangi bir dokunun varlığı (rektal prolapsus, basur) gibi durumlar önemsenmeli ve ertelenmeden doktora müracaat edilmelidir
- Dışkı yüzeyinde veya anüs çevresinde kanın görülmesi
- Dışkılama esnasında bacakların ve kalçaların aşırı kasılması
- Dışkılama sırasında zorlanma ve aşırı ıkınma belirtilerinin olması
- Dışkılama sırasında yüzün kızarması, damarların çıkması ve/veya çatlaması
- Kötü koku
Her çocukta farklı olabilmekle birlikte kabızlığın altında yatan sebebin belirlenebilmesi için bazı klinik değerlendirmelerin yapılması gerekmektedir.
Ayrıntılı hikaye alma: Kabızlığın belirtisi bazı durumlarda mesane-bağırsak problemlerinin habercisidir. Kabızlığın başlangıcının, tetikleyici faktörlerin, tuvalet – beslenme alışkanlıkların ve aile hikayesinin sorgulanması klinik karar vermede şikayetlerin yanı sıra kabızlığın kaynağının anlaşılması için oldukça önemlidir. Aynı zamanda kabızlığa eşlik eden gündüz ve/veya gece idrar kaçırma şikayetlerinin sorgulanması tedavi planının doğru çizilmesi için değerlidir.
Birçok aile iç çamaşırında bulunan kaka izini ishal ile karıştırmaktadır. Ancak bu bulaşma şeklindeki leke kabızlığın bir belirtisidir. Rektumda biriken eski kakaların arasından sızan yeni, yumuşak kakaların iç çamaşırda meydana getirdiği izdir. Tipik bir kabızlık bulgusudur. Birçok ebeveyn bu durumun ishal olmadığını doktorun ayrıntılı hikaye alması esnasında öğrenir.
Fizik değerlendirme: Kabızlık çoğunlukla çocuklarda kas kasılmalarına neden olmaktadır. Bu nedenle karın kaslarının, kalça kaslarının, iç bacak kaslarının ve pelvik taban kaslarının (anüs çevresi kaslar) değerlendirilmesi ve vücuttaki fiziksel etkilenim alanlarının belirlenmesi için oldukça değerlidir. Aynı zamanda karın muayenesi yapılırken bağırsakların hareketliği ve kakanın bağırsaktaki konumu hakkında da bilgi sahibi olunur.
EMG pelvik taban kas ölçümü testi: Pelvik taban kaslarının gerginliğini ve işlevselliğini değerlendirmek için yüzeyel elektrotlarla EMG ölçümleri yapılmaktadır. Çoğunlukla kabızlık şikayeti olan çocukların pelvik taban kasları aşırı çalışmakta ve boşaltım için gerekli olan gevşeme özelliğini kaybetmektedir. Pelvik taban rehabilitasyonuna başlanmadan önce kasların sağlıklı çalışabilmeleri için fonksiyonları değerlendirilmelidir.
Tuğtepe Çocuk Ürolojisi ekibi olarak EMG pelvik taban kas ölçümü testini kliniğimize başvuran hastalarımıza rutin olarak muayeneye geldikleri gün yapmaktayız.
Daha kapsamlı testler genellikle şiddetli kabızlık şikayetlerinde istenmektedir. Gerekli görüldüğünde istenen tanı tetkikleri şu şekildedir:
Tanı için istenilen tetkikler:
- Ultrason: Artmış rektum çapının görülmesi tanı konmada anlamlı bir kriterdir.
- Karın röntgeni: Standart X-ışını testi, karında herhangi bir tıkanıklık olup olmadığının belirlenmesi için yapılır.
- Anorektal manometri veya motilite testi: Bu test, dışkının geçmesi ve boşaltımda kullanılan pelvik taban kaslarının ( rektal kaslar) koordinasyonu ölçmek için yapılır. Böylelikle dışkılama için gerekli olan kasların işleyişinin ne kadar sağlıklı olduğu değerlendirilir. İşlem sırasında rektuma (makata) kateter adı verilen ince bir boru yerleştirilir. İşlem sırasında herhangi bir acı veya ağrı hissedilmez.
- Kolonoskopi: Bu testte, kontrast boya (baryum) ile bağırsak yüzeyi boyanarak kalın bağırsak ve kalın bağırsağın çıkış noktası olan rektum detaylıca görülür.
- Rektal biyopsi: Bu test sinir hücrelerinin normal olup olmadığının görülmesi için rektumdan küçük bir doku örneğinin alınmasıyla yapılır.
- Transit çalışma (Belirteç çalışması): Bu testte, röntgende görülebilen bir kapsül ağız yoluyla çocuğa verilir. Kapsülün sindirim sisteminde nasıl hareket ettiği analiz edilir.
- Kan testi: Tiroid varlığı gibi durumlarda kan test istenebilir.
Pelvik taban kas rehabilitasyonu: Pelvik tabanı oluşturan bir grup kas ve yumuşak doku pelvik organları (mesane, bağırsak ve üreme organı) destekleyerek bağırsak fonksiyonlarını kontrol etmeye yardımcı olur. Örneğin dışkılama hissi geldiğinde makat çevresindeki kaslar aktif olarak kasılır ve tuvalete yetişmeyi sağlar. Dışkılama sırasında ise gevşeyerek dışkının rahatlıkla vücuttan çıkmasına yardımcı olur. Bazı durumlarda, pelvik taban kasları fonksiyonel olarak çalışmadığı için yani yeterli miktarda gevşeyemediği için kabızlık meydana gelebilmektedir. Bu kasların çok gergin veya spazmda olmaları sağlıklı bir şekilde işlevlerini yerine getirmeleri engellemektedir. Bu nedenle bu kasların tekrar eğitilerek kaybolan fonksiyonlarının tekrar kazanılması uzun vadede kalıcı tedavi için oldukça değerlidir.
Yaşam alışkanlıkları değişimi: Beslenme ve tuvalet alışkanlıkları hakkında yapılacak basit değişiklikler ile doktor randevunuza kadar kabızlık şikayeti hafifletilebilir. Yapılabilecek bazı değişiklik önerileri şu şekildedir;
- Lifli gıdaların tüketilmesi (lif bakımından zengin bazı gıdalar: elma, kayısı, fasulye, yaban mersini, brokoli, lahana, karnabahar, hurma, incir, marul, bezelye, armut, kuru erik ve kuru üzüm). Küçük çocuklarda boğulmaya neden olabilecek yiyeceklerden kaçının.
- Lif bakımından zengin kepek içeren gıdaların tüketimin arttırılması (Lif aynı zamanda doğal bir dışkı yumuşatıcıdır.)
- 4 yaşından büyük çocuklar için lif kaynağı bakımından zengin patlamış mısır tüketilmesi
- Yeterli miktarda sıvı tüketimi (Mesane problemleri varsa portakal suyu, limonata, çay ve sütten kaçının.)
- Kuru erik suyu tüketilmesi
- Bağırsak hareketliliğini zorlaştıracak süt, süt ürünleri, muz, asitli içecekler ve çikolata gibi yiyeceklerden uzak durulması
- Günde iki veya üç kez, her yemekten 20-30 dakika sonra, tuvalet veya lazımlıkta en az beş dakika oturtturulması
- Bağırsak hareketliliğini arttıracak karın masajının uygulanması
- Fiziksel aktivitenin arttırılması (1-5 yaş arası çocuklar günlük 180 dakika, 5 yaşından büyük çocuklar ise günlük 60 dakika fiziksel aktiviteye ihtiyaç duyar.)
- Küçük çocuklarda tuvalet eğitimin kabızlığa neden olduğu düşünülüyorsa, ertelenmesi
İlaç tedavisi: Kabızlığı olan bazı çocuklar sadece diyet ve tuvalet rutin değişikliklerine cevap vermezler ve ilaca ihtiyaç duyarlar.
